door Ruben Blom
Storytelling is onlosmakelijk verbonden met leiderschap. Verhalen brengen nieuwe dingen tot stand, overal om je heen – letterlijk. Het apparaat waarop je dit artikel leest, de stoel waar je in zit, de kleren die je aan hebt en alle gebouwen die je om je heen ziet. Alles in de wereld is gemaakt omdat er op een dag iemand was die het in feite een goed verhaal vond.
Sterker: verhalen maken deel uit van onze natuur, en zijn een instrument om te kunnen samenwerken.
Storytelling wordt vaak uitgelegd als een communicatiestrategie, een methode van zenden. En natuurlijk, zonder telling geen story, maar storytelling is misschien wel op z’n interessantst als je buiten de relatie ‘verteller – ontvanger’ gaat kijken. Dáár ontstaat namelijk de waarde van storytelling.
Storytelling en de mens: van informatie naar ervaring
Storytelling wordt een krachtige methode gevonden: we luisteren aandachtiger, koppelen onze emotie aan inhoud en onze creativiteit en beleving worden sterk geprikkeld.
Bovendien zoomen we van nature automatisch in op alles wat ook maar een beetje op verhaal lijkt. Dat zal ongetwijfeld iets te maken hebben met het feit dat verhalen altijd al onderdeel waren van onze natuur. Denk er maar over na: als vroeger een oudere jager van een stam vertelde over zijn lange tocht, dan bracht hij veel kennis over. Jongere jagers konden door goed te luisteren veel leren over jachttechnieken, op welke manier je met gevaarlijke dieren om moest gaan (en hoe je ze kon herkennen!) en waar je onderweg allemaal op bedacht moest zijn (zoals ‘ga niet in een rode mierenhoop zitten’).
Ons brein heeft dus een heel natuurlijke verhouding met verhalen. Het gebeurt je vast weleens dat je naar een verhaal luistert en dat je je dusdanig kunt inleven dat het levensecht lijkt wat er verteld wordt. Spannend gegeven: dat is omdat je brein het je láát ervaren! Tijdens het luisteren/kijken naar een (goed) verhaal vindt er identificatie plaats, een proces waarbij ons hoofd zich gaat verplaatsen in het perspectief van de hoofdrolspeler. Ook wel ‘narratieve transportatie’.
Als we voldoende een verhaal in worden gezogen, dan behandelen onze hersenen de prikkels niet in het informatiecentrum van ons brein maar in het ervaringscentrum. Kort gezegd: we registreren een goed verhaal als een herinnering, alsof we het zelf hebben meegemaakt. Dat geeft nog eens een betekenis aan het woord beleving, of niet?
“Met storytelling richt je je op meer dan alleen het moment van vertellen.”
Verhalen zijn van oorsprong dus een manier om ervaringen te delen en zo collectief te leren. Het is niet ingewikkeld om in te zien hoe fundamenteel deze capaciteit is geweest in de ontwikkeling van de mens(heid). Het woord ‘collectief’ is hierin een sleutelbegrip, meer dan bijvoorbeeld ‘leren’ wat evengoed vervangen kan worden door termen als (collectief) dromen, (collectief) frustreren, (collectief) plannen enzovoort. Verhalen zijn in de eerste plaats een instrument van de menselijke natuur om te kunnen samenwerken.
Storytelling en leiderschap: nodig je uit tot deelname?
Leiderschap is niet veel meer dan het meest bevredigende verhaal vertellen. Ik zou willen dat ik kon zeggen ‘het meest ware verhaal’ maar ik moet vaststellen dat dat niet is hoe het werkt: degene met het meest aantrekkelijke en bevredigende verhaal krijgt het publiek. En met het publiek heb je draagkracht en kun je dingen gedaan krijgen.
Het verhaal van een leider op zich is niet in staat om zichzelf ten uitvoering te brengen, het is meer een eerste initiatief, een eerste beweging. Of het publiek krijgt is afhankelijk van zaken als:
- Is het relevant voor het publiek? (In deze fase hebben we het meestal over het team, niet de doelgroep.) Kunnen zij het plaatsen in hun kijk op de wereld?
- Is het de moeite waard? Geeft dit betekenisvol en zichtbaar resultaat?
- Wordt het publiek uitgenodigd om ‘deel te nemen’? Is hun bijdrage – groot of klein – duidelijk nodig en waardevol?
Je hoort tegenwoordig wel eens dat deelnemers het nieuwe publiek zijn. Ik denk niet dat die gedachte zo nieuw is. Van offerfeesten om de gunst van de goden te verkrijgen tot stammenoorlogen in tijden van schaarste: de mogelijkheid tot deelname is altijd een bepalend ingrediënt geweest voor het succes van een verhaal. (Ja, zelfs bij films, vraag maar aan mijn dochter naar haar lievelingsfilm, of vraag aan Harry Potter-fanaten welk deel ze het leukst vonden.)
Storytelling en creatie: mensen bij elkaar brengen
Zolang één iemand of een groepje mensen een verhaal aan het vertellen is, is het niet meer dan dat: een verhaal. Pas als dat verhaal publiek achter zich krijgt, begint er iets te gebeuren dat groter is dan het verhaal en de verteller(s) zelf.
- Het verhaal krijgt meer mede-vertellers: publiek is als voedingsmiddel voor verhalen. Niet alleen neemt het bereik van het verhaal toe, ook wordt kennis en creativiteit aan het verhaal toegevoegd en worden de vertelwijzes verfijnd.
- Het publiek raakt aan elkaar verbonden door het verhaal. Het verhaal en alle aanverwante narratieven vormen een gedeeld platform. Een platform waarop alle vertellers continu afstemmen hoe ze zich tot elkaar verhouden. Dat geeft hun inzicht in identiteit, gedrag en richting.
- Als inzichten uit dit ‘groepsgesprek’ sterk genoeg zijn, kunnen ze het gedrag werkelijk veranderen, of aanzetten tot actie. In eerste instantie op individueel niveau, maar bij een gezond en sterk verhaal wordt dit al snel een dynamiek van het collectief.
Uiteindelijk leidt een goed verhaal daarmee in zekere zin tot creatie. Het verhaal brengt mensen bij elkaar rond een gedeelde passie en focus, geeft hun en hun handelen richting, en zorgt er zo voor dat er iets wordt gemaakt of gedaan wat in dat verhaal al gezamenlijk is besproken. Zo versterken storytelling en leiderschap elkaar.
Je verhaal is een levend organisme
Volgens mij stap je in een valkuil als je zegt dat storytelling draait om het vertellen van een verhaal. Ik vind dat alleen waar als het betekent dat je ook de verantwoordelijkheid neemt voor wat er daarna gebeurt. Hoogleraar Narratieve Communicatie José Sanders verwoordde het heel treffend: “Een verhaal is maar een deel van het verhaal.” Als je een goed verhaal vertelt, en er echt in gelooft (ik raad je in alle andere gevallen af om het verhaal te vertellen), dan speelt je verhaal op allerlei vlakken buiten de ‘verteller-ontvanger’-relatie.
Met storytelling richt je je op meer dan alleen het moment van vertellen. Je verhaal is een levend organisme, met een levenscyclus die spant vanaf de allereerste keer dat je het vertelt totdat het vergeten is door iedereen die er ooit over had gehoord.
Storytelling is de kennis en de vaardigheid toepassen om die levenscyclus zoveel als je kunt te verlengen en het leven van je verhaal zo productief en impactvol mogelijk te maken.
Check onze trainingen om je verhaal strategisch te formuleren en te ontdekken hoe je dat met impact overdraagt. Misschien is Leiderschap vanaf het podium iets voor jou?
Ruben Blom (1984) is oprichter van Rotys. Hij geeft storytellingworkshops en presentatietrainingen voor teams en organisaties – en deelt zijn kennis tijdens keynotes.
